Ενδοπαράσιτα των μηρυκαστικών ζώων

ΠΑΡΑΣΙΤΑ

Ο παρασιτισμός είναι μια μορφή ανταγωνιστικής συμβίωσης δύο οργανισμών εκ των οποίων ο ένας αντλεί οφέλη από τη συμβίωση αυτή, ενώ ο δεύτερος υποφέρει.

Ο παρασιτισμός είναι αναπόσπαστο στοιχείο κάθε οικοσυστήματος και είναι η αιτία σημαντικών ασθενειών τόσο στα ζώα όσο και στον άνθρωπο. Ιδιαίτερα εκτεθειμένα στη δραστηριότητα των παρασίτων είναι εκείνα τα ζώα που ζουν ή εκτρέφονται σε απόλυτα φυσικές συνθήκες όπως τα αιγοπρόβατα.

Ο όρος παρασιτισμός προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «παράσιτος» - αυτός που τρώει στο τραπέζι άλλου αμείβοντάς τον με κολακείες.

Ο οργανισμός που αντλεί οφέλη από την ανταγωνιστική συμβίωση με άλλον οργανισμό λέγεται παράσιτο, ο δε οργανισμός που υποφέρει λέγεται ξενιστής.

Μελετώντας την παρασιτολογία παρατηρούμε εκπληκτική προσαρμογή (ανατομική και λειτουργική) των παρασίτων στον τρόπο ζωής του ξενιστή. Πολλές φορές το παράσιτο για να φτάσει στον τελικό ξενιστή χρησιμοποιεί κάποιον ενδιάμεσο ξενιστή που αποτελεί τροφή για τον τελικό ξενιστή ή ζει στο περιβάλλον του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ταινία του εχινοκόκκου που ζει στο σκύλο (τελικός ξενιστής), ενώ η ενδιάμεση μορφή του αναπτύσσεται στο συκώτι και σε άλλα όργανα του προβάτου (ενδιάμεσος ξενιστής), ύστερα από λήψη αυγών που σκορπά ο σκύλος με τα κόπρανα. Το μολυσμένο συκώτι με τις κύστεις του εχινοκόκκου εύκολα καταναλώνεται από το σκύλο κυρίως σε περιοχές όπου η σφαγή γίνεται στην ύπαιθρο.

Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα σκουλήκια του γένους δίστομα που στο τελικό στάδιο τους παρασιτούν στους χολαγωγούς του συκωτιού του προβάτου. Τα αυγά που γεννούν τα σκουλήκια αυτά πέφτουν στο λιβάδι όπου βόσκουν τα πρόβατα και εκεί καταναλώνονται από σαλιγκάρια (ενδιάμεσος ξενιστής). Μετά από μια εξέλιξη που συντελείται στο σαλιγκάρι, οι προνύμφες του σκουληκιού με τη βοήθεια του σάλιου του σαλιγκαριού προσκολλώνται πάνω στα χόρτα τα οποία τρώγονται από τα πρόβατα. Έτσι κλείνει ο κύκλος.

Τα παράσιτα, ανάλογα με το σημείο στο οποίο παρασιτούν, διακρίνονται σε εκείνα που παρασιτούν εντός του ξενιστή (ενδοπαράσιτα) και εκείνα που παρασιτούν εκτός του ξενιστή (εκτοπαράσιτα).

 

ΕΝΔΟΠΑΡΑΣΙΤΑ

Στο κεφάλαιο αυτό θα δούμε τα σημαντικότερα ενδοπαράσιτα των αιγοπροβάτων και τις ασθένειες που προκαλούν. Οι σημαντικότερες ομάδες ενδοπαρασίτων των ζώων ταξινομούνται σύμφωνα με το ακόλουθο σχεδιάγραμμα:

Όπως φαίνεται και στον παραπάνω πίνακα, τα σημαντικότερα ενδοπαράσιτα χωρίζονται σε δύο ομάδες, στους έλμινθες ή σκώληκες και στα πρωτόζωα. Στη πρώτη ομάδα ανήκουν οι νηματέλμινθες ή στρόγγυλοι ή πιο απλά σκώληκες, που παρασιτούν κυρίως στον εντερικό σωλήνα ή στους πνεύμονες των αιγοπροβάτων. Στην ίδια ομάδα ανήκουν επίσης και πλα- τυέλμινθες όπως οι ταινίες και τα τρηματώδη ή δίστομα. Αντίθετα, τα πρωτόζωα είναι μονοκύτταροι οργανισμοί που έχουν ποικίλο σχήμα και μέγε- θος και, πολλά από αυτά, χαρακτηρίζονται από ζωηρή κίνηση που γίνεται με διάφορους τρόπους. Οι έλμινθες διακρίνονται με βάση το σχήμα τους σε δύο ομάδες, τους νηματέλμινθες ή στρόγγυλους και τους πλατυέλμινθες. Οι νηματέλμινθες είναι σκώληκες στρογγυλοί διαφόρου μήκους και πάχους, αντίθετα οι πλατυέλμινθες είναι πεπλατυσμένοι και επίσης το μήκος τους ποικίλει. Στην κατηγορία αυτή διακρίνουμε δύο ομάδες που έχουν μεγάλη σημασία από παθολογικής άποψης. Πρόκειται για τα κεστώδη (τις γνωστές μας ταινίες) και τα τρηματώδη, που προκαλούν τη φασιόλωση (ή χοντρή χλαπάτσα όπως αποκαλείται από τους κτηνοτρόφους) και τη δικροκοιλίαση (ή ψιλή χλαπάτσα) στα μηρυκαστικά.

Οι ώριμες μορφές των παρασιτικών νηματελμινθών παρασιτούν κατά κύριο λόγο στο γαστρεντερικό και, μια ομάδα από αυτά, στο αναπνευστικό σύστημα των ζώων. Έτσι στο βιβλιαράκι αυτό, αναφερόμενοι στους νηματέλμινθες (ή στρόγγυλους), θα αναφερθούμε σε δύο σημαντικές παθολογικές καταστάσεις που αυτοί προκαλούν, δηλαδή στη γαστρεντερική και την αναπνευστική παρασίτωση των αιγοπροβάτων.

Προτού όμως αναφερθούμε στις δύο αυτές παθολογικές καταστάσεις, ας δούμε τον κύκλο ζωής των παρασίτων γενικά, γιατί η λεπτομερής του γνώση μας βοηθά να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο τα παράσιτα μολύνουν τα ζώα, τις συνθήκες που ευνοούν αυτή τη μόλυνση, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τον κίνδυνο μόλυνσης των ζώων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο κύκλος ζωής του παρασίτου του εχινόκοκκου (Echino-coccus granulosus) που, ως ώριμη ταινία, ζει στο έντερο του σκύλου και, ως άωρη μορφή, αναπτύσσεται στο συκώτι, πνεύμονες κ.λπ. των μηρυκαστικών και του ανθρώπου υπό μορφή κύστεων (υδατίδωση). Ο σκύλος μολύνεται τρώγοντας μολυσμένα εντόσθια αιγοπροβάτων ή βοοειδών.

Ο κύκλος που συντελείται μέσω ενδιάμεσου ξενιστή λέγεται και έμμεσος κύκλος, ενώ αυτός που δεν επιστρατεύει ενδιάμεσο ξενιστή λέγεται άμεσος.

Όπως θα δούμε αργότερα, όλες οι ταινίες και τα τρηματώδη έχουν ενδιάμεσο κύκλο, ενώ τα περισσότερα νηματώδη (στρόγγυλοι), με εξαίρεση μερικά (όπως π.χ οι πνευμονικοί στρόγγυλοι), έχουν άμεσο κύκλο, δηλαδή δεν απαιτούν ενδιάμεσο ξενιστή.

Από τη στιγμή που το παράσιτο εγκαθίσταται στον τελικό ξενιστή, αναπτύσσεται μέχρι την σεξουαλική του ωριμότητα. Γίνεται, δηλαδή, ικανό να αναπαραχθεί. Ο χρόνος που απαιτείται από τη στιγμή της μόλυνσης μέχρι την επίτευξη της ωριμότητας λέγεται και λανθάνουσα περίοδος.

Η γνώση της περιόδου αυτής είναι σημαντική, γιατί μας πληροφορεί πότε το παράσιτο μολύνει το περιβάλλον και κατ’ επέκταση τον ενδιάμεσο ή τελικό ξενιστή.

Με βάση τα πιο πάνω διακρίνουμε τους εξής βασικούς τρόπους με τους οποίους μπορεί ο τελικός ξενιστής να μολυνθεί από ένα παράσιτο:

1. Τρώγοντας απευθείας την ικανή να μολύνει προνύμφη (π.χ. οι προνύμφες των περισσότερων στρόγγυλων προσκολλώνται πάνω στις κορφές των χόρτων τα οποία καταναλώνονται από τα αιγοπρόβατα).
2. Τρώγοντας τον ενδιάμεσο ξενιστή ολόκληρο (π.χ. στη περίπτωση της δικροκοιλίασης όπου το πρόβατο, μαζί με το γρασίδι, τρώει τα μολυσμένα με μετακερκάρια μυρμήγκια).
3. Τρώγοντας μέρος του σώματος του ενδιάμεσου ξενιστή όπου παρασιτεί το προνυμφικό στάδιο του παρασίτου (π.χ. στην περίπτωση του εχινόκοκκου όπου ο σκύλος τρώει υδατίδες κύστεις που βρίσκονται στο συκώτι ή στο πνευμόνι του προβάτου ή άλλου μηρυκαστικού).
4. Ενεργός διείσδυση του παρασίτου στον τελικό ξενιστή (συνήθως μέσω δέρματος) (Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο στρόγγυλος Bunostomum, η προνύμφη του οποίου διαπερνά το δέρμα του τελικού ξενιστή (αιγοπρόβατα, βοοειδή) απ’ όπου μεταφέρεται με το αίμα στους πνεύμονες. Από εκεί, μέσω τραχείας, με τη βοήθεια του βήχα, καταπίνεται από το ζώο και καταλήγει στο λεπτό έντερο όπου ωριμάζει και αρχίζει να αποβάλλει αυγά με τα κόπρανα).
5. Μέσω πλακούντα ή πρωτογάλατος (π.χ. ο Strongyloides papillosus όπου μόνο ο θηλυκός σκώληκας είναι παρασιτικός και παρασιτεί στο έντερο του ζώου, όπου πολλαπλασιάζεται με παρθενογένεση. Από τα αυγά που αποβάλλονται εκκολάπτονται προνύμφες, οι οποίες στο 3ο στάδιο ανάπτυξης διεισδύουν στον τελικό ξενιστή μέσω του δέρματος).